سوره ایت الکرسی

آیة الکرسی

آيَةُ الْكُرْسى‌ (سوره بقره: ۲۵۵) مجموعه‌ای از صفات جلال و جمال خداوند است که هم شامل صفات ذات خداوند از جمله وحدانیت، حیات، قیومیت، علم و قدرت و هم شامل صفات فعل او مانند مالکیت بر جهان هستی و شفاعت می‌شود. این آیه به دلیل جمله «وَسِعَ کُرسِیُّهُ السَّمواتِ و الارضَ» به‌ «آيةالكرسى‌» معروف شده است. برخی آیه ۲۵۶ و ۲۵۷ سوره بقره را نیز جزو آن دانسته‌اند؛ اما برخی دیگر با توجه به روایات و شواهد آیة الکرسی تنها آیه ۲۵۵ بقره است.

در منابع روایی،‌ برای این آیه، ویژگی‌ها و فضیلت‌های فراوانی گفته شده است از جمله در بعضی روایات، این آیه برترین آیه قرآن شمرده شده است. خواندن این آیه همیشه و در همه حال به‌ویژه پس از نماز، بعد از وضو، قبل از خواب، هنگام خروج از خانه، هنگام مواجهه با خطر و سختی و... توصیه شده است. خواندن این آیه در بعضی از نمازهای مستحب مانند نماز شب اول قبر نیز وارد شده است.

متن و ترجمه

آیه ۲۵۵ سوره بقره، به جهت واژه «الکرسی» در این آیه، آیة الکرسی نامیده شده است.۱ گفته شده اين‌ آيه‌ در صدر اسلام و زمان‌ پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) نيز به‌ آيةالكرسى‌ معروف‌ بوده‌ است‌.۲ متن و ترجمه آیه چنین است: .mw-pa se -ou pu .quo edisplay:i li e-block;ma gi :1em;ove flow:hidde .mw-pa se -ou pu .quo e blockquo ebackg ou d-colo :bo de :solid 2px display:i li e-block;ma gi :0;paddi g:1em;posi io : ela ive.mw-pa se -ou pu .quo e blockquo e:befo ebackg ou d-colo :bo om:-10%;co e :;lef :0;posi io :absolu e; igh :0; op:-10%; a sfo m: o a e(-15deg)skew(5deg).mw-pa se -ou pu .quo e blockquo e ci edisplay:block;fo -s yle:i alic; ex -alig : igh .mw-pa se -ou pu .quo e blockquo e ci e:befo eco e :- .mw-pa se -ou pu .quo e blockquo e*posi io : ela ive;z-i dex:1.mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo edisplay:i li e-block;ove flow:hidde .mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo e blockquo ebackg ou d-colo :bo de :solid 2px display:i li e-block;ma gi :0;paddi g:1em;posi io : ela ive;bo de -bo om:3px solid backg ou d-colo :bo de - adius:16px 0 16px 0px.mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo e blockquo e:befo ea ima io :clockwise 30s i fi i e li ea ;backg ou d-colo :bo om:10%;co e :;lef :0;opaci y:0.5;posi io :absolu e; igh :0; op:10%.mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo e blockquo e:af e a ima io :cou e 30s i fi i e li ea ;backg ou d-colo :bo om:10%;co e :;lef :0;opaci y:0.5;posi io :absolu e; igh :0; op:10%.mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo e blockquo e ci edisplay:block;fo -s yle:i alic; ex -alig : igh .mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo e blockquo e ci e:befo eco e :- .mw-pa se -ou pu .a ima ed-bo de -quo e blockquo e*posi io : ela ive;z-i dex:1.mw-pa se -ou pu .mw-geshi ex -alig :ce e @keyf ames clockwise0% a sfo m: o a e(0)100% a sfo m: o a e(360deg)@keyf ames cou e 0% a sfo m: o a e(0)100% a sfo m: o a e(-360deg)

.mw-pa se -ou pu .qu a -ci efo -size:80%;ve ical-alig :5%.mw-pa se -ou pu .qu a - ex li e-heigh :2.6.mw-pa se -ou pu .qu a -KFGQPCfo -family:i a sa sx egula !impo a .mw-pa se -ou pu .qu a -O hma ifo -family:u hma i_hafs!impo a @media sc ee .mw-pa se -ou pu .e d-of-ayadisplay:i li e-block;backg ou d-image:u l(h ps:upload.wikimedia.o gwikipediacommo s88bAyaE d.svg);heigh :1.8em;wid h:1.4em;backg ou d- epea : o- epea ;backg ou d-size:cove ;li e-heigh :1.8em.mw-pa se -ou pu .aya-symdisplay: o e.mw-pa se -ou pu .aya- umwid h:100%;fo -size:0.7em;fo -weigh :700; ex -alig :ce e ;display:i li e-block;le e -spaci g:-0.08em; ex -i de :0.08em﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ۝٢٥٥ لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ۝٢٥٦ اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ۝٢٥٧﴾ بقره:255–257 ﴿خداست که معبودی جز او نیست زنده و برپادارنده است نه خوابی سبک او را فرو می‌گیرد و نه خوابی گران آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن اوست کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند آنچه در پیش روی آنان و آنچه در پشت سرشان است می‌داند و به چیزی از علم او جز به آنچه بخواهد احاطه نمی‌یابند کرسی او آسمانها و زمین را دربر گرفته و نگهداری آنها بر او دشوار نیست و اوست والای بزرگ ۝٢٥٥ در دین هیچ اجباری نیست و راه از بیراهه بخوبی آشکار شده‌است پس هر کس به طاغوت کفر ورزد و به خدا ایمان آورد به یقین به دستاویزی استوار که آن را گسستن نیست چنگ زده‌است و خداوند شنوای داناست ۝٢٥٦ خداوند سرور کسانی است که ایمان آورده‌اند آنان را از تاریکیها به سوی روشنایی به در می‌برد ولی کسانی که کفر ورزیده‌اند سرورانشان همان عصیانگران= طاغوتند که آنان را از روشنایی به سوی تاریکیها به در می‌برند آنان اهل آتشند که خود در آن جاودانند ۝٢٥٧﴾

بقره: ۲۵۵-۲۵۷

آیة الکرسی یا آیات الکرسی

مشهور میان مفسران شیعه آن است که آیة الکرسی فقط آیه ۲۵۵ سوره بقره است۳ و دو آیه بعد جزو آن نیست.۴به گفته سید محمدحسین تهرانی، علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان معتقد است که آیةالکرسی آیه ۲۵۵ سوره بقره است و به عبارت وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ختم می‌شود.۵مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، شش شاهد برای منحصر بودن عنوان آیة الکرسی بر آیه ۲۵۵ سوره بقره ارائه کرده است؛ از جمله:

در مقابل نظر مشهور، برخی با استناد به بعضی از روایات،۸یادداشت ۱ آیات ۲۵۶ و ۲۵۷ سوره بقره را هم جزو آیة الکرسی دانسته‌اند.۹ همین روایات را نیز سبب شهرت الحاق دو آیه بعد به آیة الکرسی در میان شیعیان دانسته‌اند.۱۰ از دیگر دلایل برای الحاق آیات ۲۵۶ و ۲۵۷ به آیه الکرسی را پیوند عمیق مضامین آیه الکرسی با دو آیه بعد می‌دانند.۱۱ سید محمدکاظم طباطبایی یزدی در العُروَةُ الوُثقی در نماز لیلةالدفن خواندن تا پایان آیه ۲۵۷ «هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» را مطابق با احتیاط دانسته است. ۱۲

واژه الکرسی

برای واژه الکرسی چند معنا بیان شده است: ۱. تخت و سریر؛ ۲. قلمرو فرماندهی و تدبیر؛ ۳. مرکز فرماندهی و تدبیر و ۴. علم.۱۳ گفته شده مراد از کرسی در آیه الکرسی حکومت، قیمومت، سلطه و تدبیر خداوند است.۱۴

در روایات مختلفی از امامان شیعه(ع) کرسی در این آیه به معنای علم خداوند تفسیر شده است که معنای آیه چنین می‌شود: «خداوند، پیش‌روی آنان و پشت سرشان را می‌داند و به چیزی از «علم» او آگاه نگردند، جز آنچه خود بخواهد. کرسی (= علم) او آسمان‌ها و زمین را فراگرفته است.»۱۵ طبق حدیثی از امام صادق(ع)، «کرسی» علم اختصاصی خداوند است که هیچ یک از پیامبران، فرستادگان و سایر حجت‌هایش را بر آن آگاه نکرده است.۱۶

محتوا

آیه الکرسی را مجموعه‌ای از صفات جلال و جمال خداوند دانسته‌اند۱۷ و اینکه ۱۶ مرتبه نام خدا و صفات او در این آیه مطرح شده است؛ به همین سبب آیه الکرسی را شعار و پیام توحید خوانده‌اند.۱۸ این آیه را هم شامل صفات ذات خداوند از جمله وحدانیت، حیات، قیومیت، علم و قدرت و هم شامل صفات فعل او مانند مالکیت بر جهان هستی و شفاعت دانسته‌اند.۱۹

مفسران ذیل واژه‌های این آیه از جمله الحی، القیوم و الکرسی مباحث مفصلی درباره حیات خداوند، وابستگی تمام هستی به خداوند و مراد از کرسی و عرش خداوند ارائه داده‌اند.۲۰

فضیلت و خواص

سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان عظمت آية الكرسى‌ را به جهت شامل‌بودن آن بر معارف دقیقی درباره توحید خالص و قیمومیت مطلق خدا دانسته است.۲۱

در فضیلت آیه الکرسی از پيامبر(ص) آمده است که آیه الکرسی سید آیه‌ها و برترین آنها است و همه خیرهای دنیا و آخرت را دربردارد.۲۲ در روایتی دیگر نقل شده که سرور سخن‌ها قرآن و سرور قرآن‌ سوره بقره و سرور سوره بقره‌ آيةالكرسى‌ است‌.۲۳

اين‌ آیه در ميان‌ مسلمانان‌ هميشه‌ مورد توجه‌ و تعظيم‌ خاصى‌ بوده‌ و علت‌، آن‌ است‌ كه‌ همه معارف‌ و تعاليم‌ اسلام بر اساس‌ «توحید» استوار است‌ و در آية الكرسى‌ توحید به‌ شكل‌ جامع و موجز بيان‌ شده‌ است‌. در اين‌ آيه‌، هم‌ ذات‌ خداوند توصيف‌ شده‌ و هم‌ صفات‌ و افعال‌ او.۲۴

آیة الکرسی در کنار آیه وَ اِنْ یَکاد از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد و به همین دلیل به آیاتُ‌الحِرز معروف شده‌اند.۲۵ درباره خواص تلاوت آیة الکرسی، روایات فراوانی از طریق شیعه۲۶ و سُنی۲۷ رسیده است. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که هر کس این آیه را یک بار تلاوت کند،‌ خداوند هزار مورد از بلایای دنیا را که راحت‌ترین آن فقر است و هزار مورد از سختی‌های آخرت را که آسان‌ترین آن عذاب قبر است، برطرف می‌کند.۲۸

بنا بر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است اگر کسی هنگامی که ناراحتی چشم دارد آیة الکرسی را بخواند و در دل و نیتش این باشد که بهبود می‌یابد ان شاءالله عافیت نصیبش می‌شود.۲۹ در باور عمومی گاهی هنگام خواندن آیة الکرسی دست‌ها را روی چشم می‌گذارند که این کار را دارای سند معتبر ندانسته‌اند؛نیازمند منبع اما کَفعَمی در جُنَّةُ الاَمانِ الْواقیَة از سید ابن‌طاووس داستانی را در تأیید این کار نقل کرده است.۳۰

علامه مجلسی روایاتی را نقل کرده است که بر اساس آن اسم اعظم خداوند در آیة الکرسی قرار دارد.۳۱

موارد قرائت

براساس روایات،۳۲ خواندن آیه الکرسی در همه حال به‌ویژه پس از خواندن نماز، قبل از خواب، هنگام خروج از منزل، هنگام مواجهه با خطر و سختی، هنگام سوار شدن بر مرکب، برای دفع چشم زخم، برای سلامتی و... توصیه شده است.۳۳ در روایتی از امام علی(ع) نقل شده اگر بدانید این آیه چیست یا در آن چیست، در هیچ حالی آن را ترک نخواهید کرد.۳۴ فقها نیز قرائت آیة‌ الکرسی را در مواردی همچون بعد از وضو، بر بالین مُحتَضر، پس از نمازهای واجب، هنگام خواب، در سفر و... مستحب دانسته‌اند.۳۵ خواندن این آیه در بعضی از نمازهای مستحب همچون نماز غدیر و نماز شب اول قبر (نماز وحشت) نیز وارد شده است.۳۶

کتاب‌شناسی

عالمان بسیاری به طور مستقل بر این آیه تفسیر نوشته‌اند؛ از جمله عبدالرزاق کاشانی، شمس‌الدین خفری و ملاصدرا تحت عنوان «تفسیر آیة الکرسی». همچنین محمدتقی فلسفی کتابی با عنوان «آیه الکرسی، پیام آسمانی توحید» نوشته است این کتاب توسط حسین سوزنچی تلخیص و تنظیم شده و ناشران مختلف آن را چاپ کرده‌اند.

آیة الکرسی در ادبیات فارسی، بارها مورد اشاره قرار گرفته است؛ از جمله کسایی مروزی در انتقاد از کسانی که حق امامان را غصب کردند، چنین سروده است: