کشتی حضرت نوح

کشتی نوح

کشتی نوح کشتی بزرگی که حضرت نوح(ع) به‌دستور خداوند و راهنمایی جبرئیل ساخت و بر آن، بزرگ مؤمنان و یک جفت از هر نوع حیوان سوار شدند تا از عذاب الهی که به‌صورت طوفان برای کافران نازل شد، ایمن باشند. در مورد جزئیات داستان کشتی نوح، اختلافات فراوانی وجود دارد. اشاره به کشتی نوح در کتاب‌های مقدس و برخی از الواح کهن توجه محققان و باستان‌شناسان را به خودش جلب کرد به‌نحوی که افراد زیادی در قرن اخیر به‌دنبال یافتن بقایای کشتی نوح بودند و ادعاهای مختلف و متفاوتی از کشف کشتی نوح مطرح کردند.

داستان کشتی نوح

جریان کشتی نوح، بخشی از داستان زندگی و پیامبری حضرت نوح(ع) است. وقتی نوح به پیامبری برگزیده شد مامور شد تا قومش را که بت پرست و مشرک بودند به خداپرستی دعوت کند.۱ به روایت بسیاری از مفسرین بر اساس آیه ۱۴ سوره عنکبوت «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَی قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عَامًا» حضرت نوح ۹۵۰ سال در میان قوم خود مردم را به خداپرستی دعوت کرد.۲ او در این مدت با مشقت و تلاش شب و روز قومش را هدایت کرد.۳ اما قومش دعوتش را قبول نمی‌کردند و در تمام این مدت، افراد اندکی به او ایمان آوردند.۴

سرانجام، نوح بعد از سال‌ها دعوت و عدم ایمان قومش، به خدا شکایت می‌کرد.۵ خداوند نیز به نوح وحی کرد که هیچ فرد دیگری از قومش به او ایمان نخواهد آورد.۶ این‌گونه بود که نوح قومش را نفرین کرد و گفت «پروردگارا هیچ کس از کافرین را بر روی زمین باقی مگذار»۷ و خداوند نیز عذابی سخت به صورت طوفان برای آنها مقرر کرد تا همه کافرین از روی زمین از بین بروند.۸

خداوند برای نجات نوح، مؤمنان و همچنین حیوانات به او دستور داد تا کشتی بسازد.۹ حضرت نوح که به روایت برخی نجار بود۱۰ با هدایت خداوند توسط جبرئیل توانست یک کشتی با چوب و میخ بسازد،۱۱ کشتی بزرگی که نه قبل از آن مثلش ساخته شده بود و نه بعد از آن مثلش ساخته شد.۱۲ این کشتی قرار بود پیروان حضرت نوح(ع) و همچنین دو جفت از همه حیوانات را از عذاب الهی حفظ کند.۱۳

مسخره‌کردن حضرت نوح

به روایت قرآن کریم زمانی که حضرت نوح(ع) ساخت کشتی را آغاز کرد، هر کس از مردمان بی‌ایمان از محل ساخت کشتی عبور می‌کرد نوح را مسخره می‌کرد.۱۴ در خصوص محتوای تمسخر قوم نوح، منبع معتبری وجود ندارد؛ برخی با استناد به روایات، محتوای این تمسخر را ساختن کشتی در یک بیابان عنوان کرده‌اند.۱۵ برخی دیگر عنوان کرده‌اند که محتوای تمسخر، نجار شدن کسی است که قبلا ادعای پیامبری می‌کرده‌ است.۱۶

فراوانی اشاره به کشتی نوح در قرآن

خداوند در ۱۲ آیه و ۱۰ سوره به کشتی نوح اشاره کرده‌است. که مهم‌ترین آنها آیات ۳۷ و ۳۸ سوره هود و ۲۶ و ۲۷ سوره مؤمنون می‌باشد. البته سوره‌های اسراء، یونس،‌ اعراف، شعرا، سوره صافات برخی از دیگر‌ سوره‌هایی‌اند که در آنها به کشتی نوح اشاره شده است. قرآن کریم داستان کشتی نوح را در چارچوب اهداف قصه‌های قرآنی مطرح کرده است و با وجود تکرار این داستان در بخش‌های مختلف، به بیان جزئیات آن نپرداخته است.۱۷

با وجود اشاره قرآن کریم به کشتی، برخی مفهوم ظاهری کشتی نوح را منکر شده‌اند و گفته‌اند منظور از کشتی نوح، همان دین اوست و منظور از عمر ۹۵۰ ساله او، استمرار آیین اوست.۱۸

مقایسه کشتی نوح در متون اسلامی و یهودی

شباهت‌ها و تفاوت‌های داستان کشتی نوح در متون اسلامی و یهودی از این قرار است:

روایات و جزئیات داستان کشتی نوح

روایت مشهوری از پیامبر اکرم(ص) به نام روایت سفینه نقل شده است که در آن اهل بیت(ع) برای مسلمانان، به کشتی نوح تشبیه شده‌اند. این حدیث یکی از ادلّۀ روایی شیعیان برای اثبات جایگاه ویژه اهل‌بیت پیامبر اکرم(ص) در هدایت و رهبری مسلمانان است.۲۰

دسته دیگری از روایات به تبیین جزئیات داستان کشتی نوح پرداخته‌اند که به نظر برخی، روایات ناصحیح و اسرائیلیات در این بخش باعث شده‌ است، حتی برخی از مسائل روشن داستان حضرت نوح(ع) مبهم شود.۲۱

ساخت کشتی؛ امتحانی برای قوم نوح

در روایات متعدد، ساختن کشتی به‌عنوان امتحانی دیگر برای قوم نوح مطرح شده است. در این روایات که علامه مجلسی در کتاب حیات القلوب جمع‌آوری کرده، آمده است که از زمان دستور خداوند به نوح(ع) برای ساختن کشتی تا وقوع عذاب الهی حدود ۵۰ سال طول کشید و در این مدت حضرت نوح(ع) حدوداً ده مرتبه، مأمور به کاشتن درخت از هسته‌های درخت‌های قبلی شد تا چوب مورد نیاز ساختِ کشتی تأمین شود. در این مدت، اصحاب او سه فرقه شدند؛ برخی مرتد شدند، برخی منافق و برخی نیز به ایمان خود باقی ماندند و به نوح می‌گفتند که ما به پیامبری و راستگویی تو ایمان داریم هر چند در وعده الهی برای عذاب کافران تأخیر بیافتد.۲۲

طریقه ساختن و اندازه کشتی

بر اساس آیات ۳۷ سوره هود و ۲۷ سوره مؤمنون، کشتی نوح زیر نظر و تحت امر خداوند ۲۳ ساخته شد. بر همین اساس، برخی از مفسران و مورخان عنوان کرده‌اند که جبرئیل به حضرت نوح، ساختن کشتی را آموزش داد.۲۴

مکارم شیرازی معتقد است که کشتی نوح یک کشتی ساده و معمولی نبوده، بلکه کشتی بزرگی بوده است که می‌بایست به‌علاوه مؤمنان، حضرت نوح، یک جفت از نسل هر حیوان و همچنین باید آذوقه کافی برای مدت‌ها زندگی انسان و حیوان در آن جای می‌گرفت. علاوه بر این، این کشتی عظیم باید به نحوی ساخته می‌شد که با موج‌های عظیم طوفان نیز مقابله می‌کرد و در هم نمی‌شکست، مسأله‌ای که تامین آن با امکانات جهان آن روز بسیار سخت بود.۲۵

در مورد اندازه کشتی نظریات مختلفی وجود دارد، طول کشتی از ۸۰ ذراع تا ۱۲۰۰ ذراع بیان شده‌است. علامه مجلسی معتقد است معتبرترین روایت در خصوص اندازه کشتی روایتی است که در علل الشرایع۲۶ مطرح شده است که بر اساس آن طول کشتی ۸۰۰، عرض ۵۰۰ و ارتفاع ۸۰ ذراع بوده است. از نظر او علت اختلاف دیگر روایات ممکن است به اختلاف ذراع‌ها باشد.۲۷

اندازه هر ذراع حدّ فاصل آرنج تا سر انگشت میانی است۲۸ که حدود نیم متر می‌باشد.۲۹ برخی عنوان کرده‌اند که منظور از ذراع در اندازه کشتی نوح ذراع انسان عادی نیست بلکه ذراع نوح است و از آنجا که نوح انسان تنومند و بلند قدی بوده است احتمالاً ذراع او متفاوت‌تر از ذراع انسان عادی و بیش از نیم‌متر بوده است.۳۰

کشتی و طوفان نوح

علامه مجلسی بر اساس روایتی که آن را معتبر می‌داند، عنوان کرده است که نوح(ع) با قومش هفت شبانه‌روز در کشتی ماندند و بعد از طواف خانه خدا بر کوه جودی نشستند.۳۱ او در روایتی دیگر از امام صادق(ع) محل فرود آمدن کشتی نوح را کوه جودی واقع در موصل عنوان کرده است.۳۲ برخی مدت‌زمان ماندن نوح در کشتی را ۱۵۰ روز و برخی شش ماه و برخی دیگر پنج ماه دانسته‌اند.۳۳

قرآن کریم در آیه ۴۴ سوره هود محل فرود کشتی نوح را جودی عنوان کرده است «َاسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِی» اما با توجه به اینکه مقصود از جودی مطلق کوه و زمین سنگی و سخت است۳۴ اقوال مختلفی در خصوص محل فرود کشتی به وجود آمده است. برخی بر اساس معنای «جودی»‌ معتقدند که منظور از جودی هر زمین محکمی است.۳۵ برخی دیگر مانند ابن کثیر گفته‌اند جودی، کوهی در سرزمین موصل است در رشته کوه «آرارات» است.۳۶ در مجمع البحرین نواحی مختلفی در مورد محل کوه جودی مطرح شده است از جمله ناحیه شام، آمد، موصل و جزیره‌ای بین دجله و فرات.۳۷

همراهان کشتی

در مورد تعداد افرادی که همراه نوح(ع) سوار کشتی شدند یا مومنان نوح اختلاف است.۳۸ علامه مجلسی در کتاب تاریخ پیامبران چندین روایت نقل می‌کند که در همه آنها تعداد همراهان نوح(ع) در کشتی هشتاد نفر عنوان شده است، اما در یک روایت تعداد آنها هفتاد و چند نفر عنوان شده است. مجلسی در پایان این روایات عنوان می‌کند که ممکن است تعداد افراد همان هشتاد نفر باشد و روایتی که سخن از هفتاد و چند نفر کرده به دلیل این است که احتمالاً فرزندان نوح را در میان همراهان او به شمار نیاورده است.۳۹ این قول در تفسیر قمی۴۰، الطبقات الکبری۴۱ و تاریخ گزیده۴۲ نیز تایید شده است. تاریخ طبری نیز چندین روایت از افراد مختلف نقل می‌کند که قول فوق را تأیید می‌کنند اما اضافه می‌کند که در این مورد اقوال دیگری نیز وجود دارد.۴۳ برخی معتقدند که تعداد افراد داخل کشتی هشت نفر بودند،۴۴ برخی دیگر نیز تعداد این افراد را ده نفر دانسته‌اند.۴۵

کشتی نوح و باستان‌شناسان

بر اساس برخی از گزارش‌ها، بیش از یک هزار محقق از کشورهای مختلف جهان برای شناسایی بقایای کشتی حضرت نوح تلاش کرده‌اند.۴۶ گزارش‌های متعدد در مورد مشاهده‌ چیزی شبیه کشتی بزرگی در منطقه‌ای در ۳۲ کیلومتری کوه آرارات که ادعا شده بود کشتی نوح است، باعث شد افرادی همچون رون وایتِ باستان‌شناس و همچنین بومگاردنر زمین‌شناس در مورد این منطقه و کشتی نوح تحقیق و بررسی کنند.۴۷

رون وایتِ باستان‌شناس که نتیجه تحقیقات خود را در کتابی با عنوان « he los ship of Noha» منتشر کرده است، در بررسی پانزده ساله‌اش مدعی است که توانسته با رادار آزمایشی ثابت کند که این منطقه واقعا جایگاه باقی مانده کشتی نوح است.۴۸ بومگاردنر نیز با نمونه‌برداری و آزمایش قسمت‌های متعدد این منطقه ادعا کردند که نمونه‌هایی از قیر طبیعی از این مکان بدست آورده‌اند که با سخنان تورات در مورد استفاده از قیر در ساخت کشتی مطابقت دارد.۴۹ اما برخی مدعی هستند که تاکنون هیچ نمونه‌ای که تجزیه علمی روی آن انجام یافته باشد ارائه نگردیده و تا وقتی این مطالعات انجام نگیرد، نمی‌توان ادعای بقایای کشتی نوح را پذیرفت.۵۰

بی‌آزار شیرازی مدعی شده است که باستان‌شناسان در این منطقه طرح مشبکی حاصل از تقاطع تیرهای فلزی افقی و عمودی کشف کردند، که نشان می‌دهد ۷۲ تیر فلزی اصلی در هر طرف کشتی به کار رفته است. او همچنین به نقل از باستان‌شناسان آمریکایی عنوان کرده است که آزمایش‌هایی که با رادار در زیر زمین این منطقه انجام شده، به خوبی تصویر کشتی را ترسیم کرده است.۵۱

فسیل‌شناسی حیوانات کشتی نوح

برخی از باستان‌شناسان، مقادیر قابل توجهی فضولات حیوانات که به‌صورت فسیل درآمده بودند در منطقه ۳۲ کیلومتری آرارات یافتند که بعد از آزمایش مدعی شدند این فضولات متعلق به حیوانات کشتی نوح می‌باشد.۵۲

کشتی نوح در رشته کوه البرز

کوه سلیمان در رشته کوه البرز یکی دیگر از مکان‌هایی است که برخی از محققان و باستان شناسان از جمله رابرت کورنیوک به‌عنوان محل کشتی نوح معرفی کرده‌اند. او به همراه گروهی در ارتفاع ۱۳ هزارپایی از سطح دریا در شمال غرب شهر تهران موفق به شناسایی یک جسم ۱۲۰ متری شدند که شباهت زیادی به یک کشتی داشت و با توصیفات کتاب مقدس از کشتی حضرت نوح سازگار بود.۵۳ هم‌اکنون دانشمندان آزمایشگاه‌های «تگزاس» و «فلوریدا» در حال آزمایش و بررسی نمونه‌های برداشته شده از چوبِ سنگ شده این جسم هستند.۵۴ این در حالی است که کوین پیکرینگ یکی از باستان‌شناسان دانشگاه لندن و متخصص در زمینه سنگ‌های رسوبی معتقد است؛ شیء یافت شده که به کشتی نوح شبیه است، در اصل از جنس چوب نبوده بلکه لایه نازکی از ماسه سنگ‌های چخماقی و پوسته‌های صدفی می‌باشد.۵۵

با وجود همه شواهد‌ی که در مورد باستان‌شناسی کشتی نوح مطرح شده است به دلیل اینکه استنادات به‌اندازه کافی قابل قبول نبوده و همچنین برخی مستندات در دسترس نبوده و فقط برخی از پژوهشگران به آن دسترسی داشتند بسیاری این ادعاها را نپذیرفتند.۵۶

الواح کشتی نوح

باستان‌شناسان روسی چند تخته قطور پوسیده و یک لوح منقوش به خطوطی یافتند و مدعی شدند اینها قطعات جدا شده از کشتی نوح می‌باشند. برخی گزارش کرده‌اند که خط‌شناسان روسی و چینی بعد از بررسی عنوان کردند که خطوط این لوح‌ها به زبان سامانی یا سامی نوشته شده‌ است. آنها مدعی شدند این حروف و کلمات نشان از توسل نوح(ع) به پنج فرد است که معنای آن جملات بدین شرح است «ای خدای من و‌ای یاور من! به رحمت و کرمت مرا یاری نما! به پاس خاطر این نفوس مقدسه: محمد، ایلیا، شبر، شبیر، فاطمه آنان که همه بزرگ‌ و گرامی‌اند. جهان به برکت آنها برپاست به احترام نام آنها مرا یاری کن، تنها تویی که می‌توانی مرا به راه راست هدایت کنی»۵۷

بی‌آزار شیرازی در کتاب «باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن» ادعا کرده است که این لوح‌ها در موزه آثار باستانی مسکو قرار دارند۵۸ در حالی که برخی عنوان کرده‌اند این الواح در موزه واتیکان نگهداری می‌شوند.۵۹ ایلیا در زبان عربی به علی، شبر به حسن و شبیر به حسین ترجمه شده که برخی معتقدند با توجه به اینکه هنوز پژوهش دقیقی در این خصوص صورت نگرفته است این اقوال و شباهت‌ها به پنج‌ تن مورد تردید است.۶۰

موزه کشتی نوح

در هفتم جولای سال ۲۰۱۶ در شهرستان گرانت «G a » در منطقه «Ke ucky» کنتاکی آمریکا، پارکی با محوریت کشتی نوح(ع) افتتاح شد. در این پارک کشتی بزرگی با الهام از کشتی نوح ساخته شده است. یک بخش از این کشتی به نحوه ساختن کشتی توسط حضرت نوح و دیگر وقایع زندگی او اختصاص دارد. بخش دیگر کشتی به موزه حیوانات اختصاص دارد که در آن تلاش شده نشان داده شود که چه حیواناتی و چگونه در کشتی نوح قرار داشتند. در نهایت، بخش سوم موزه به روایت‌ها و قرائت‌های مختلف ادیان و افسانه، که در مورد داستان نوح(ع) و کشتی او وجود دارد اختصاص پیدا کرده است. برخی مدعی شده‌اند که این پارک موزه سالانه یک میلیون نفر بازدید کننده دارد. سازندگان کشتی ادعا کرده‌اند که این کشتی دقیقاً بر اساس اندازه‌هایی ساخته شده که در عهد عتیق مطرح شده است.۶۱